Foilsithe! Agus anois?

Aoi-bhlag Alex Hijmans

Getting your name in print means getting to grips with a writing life, Alex Hijmans writes in the last episode of his guest blog on creative writing.

Tá saothar leat i gcló. Comhghairdeachas! Fiú muna bhfuil ann ach dán nó gearrscéal amháin, tá an chéad chéim curtha agat – i súile an tsaoil mhóir – ar an gcosán creagach úd ar a dtugtar ‘saol an scríbhneora’.
‘I súile an tsaoil mhóir’ a deirim, toisc gur i bhfad siar, sular chuir tú peann ar pháipéar fiú amháin, a chuir tú an chéad chéim ar chosán na scríbhneoireachta i ndáirire: an nóiméad sin, fadó, gur thosaigh scéal ag coipeadh i d’aigne.
Ach, taitníodh sé linn nó ná taitníodh, mairimid i saol atá dírithe ar tháirgiúlacht. Gan d’ainm a bheith i gcló, dúch dubh ar pháipéar bán, in iris liteartha más gá ach ar chlúdach leabhair más féidir, is beag duine ach do mháthair a ghlacfaidh leat mar scríbhneoir.
Cé gurb é an chéad chló an chonstaic is casta ar chosán na scríbhneoireachta, ní ionann sin is a rá gur bóthar réidh an chuid eile den bhealach. I súile an tsaoil mhór, tá an cead tuillte agat scríbhneoir a thabhairt ort féin. Ach an fíorscríbhneoir thú? Beifear ag fíafraí díot cá mhéad cóip de do leabhair atá díolta. Más scríbhneoir Gaeilge thú, cuirfear ceist ort cén uair a mbeidh do shaothar i gcló i mBéarla. Cuirfidh do chuid freagraí díomá orthu siúd a chuir ceist.
Idir an dá linn, beidh ort aghaidh a thabhairt ar léirmheasanna. Céasadh a bheidh sa cháineadh is lú agus is múinte, fiú amháin. Is é sin le rá, má thugann leathanaigh na leabhar aird ar do shaothar ar chor ar bith. Tá a cuid dúshlán agus fadhbanna féin ag baint leis an léirmheastóireacht ar leabhair i nGaeilge; is í an mhoill mhór a bhíonn ar léirmheas an fhadhb is mó acu.
Is fearr i bhfad dul amach i measc an phobail tú féin chun poiblíocht a chothú do do shaothar. Tar éis dom dul ar cheithre chamchuairt timpeall na hÉireann do cheithre leabhar éagsúla, dar liom nach bhfuil rud ar bith chomh luachmhar don scríbhneoir agus teagmháil phearsanta a bheith aige lena chuid léitheoirí. Fiú muna mbíonn romhat, oíche Luain fhliuch i mBéal Feirste, ach deichniúr – sin deichniúr a tharraing an trioblóid orthu féin dul amach oíche Luain fhliuch i mBéal Feirste chun éisteacht le do scéalsa.
Oícheanta eile (agus ar eagla na míthuisceana, tharla a leithéid seo dom i mBéal Feirste freisin) beidh an teach lán agus beidh scuaine fhada léitheoirí ag iarraidh ort do shíniú a chur i do leabhar, atá díreach ceannaithe acu. Cúiteamh é an gliondar a bhíonn ar a n-aghaidh – agus an gliondar a chuireann sé sin ar m’aghaidhse – ar an trioblóid ar fad a bhaineann le leabhar a scríobh.
Iarrfar ort agallaimh a thabhairt. Iarrfar ort cuairt a thabhairt ar scoileanna agus ollscoileanna. Glac le gach cuireadh mar dheis chun do scéal a insint, cóip nó dhó de do leabhar a dhíol agus, cá bhfios, duine eile a spreagadh i mbun pinn.
Aisteach go leor, ciallaíonn an tréimhse réasúnta fhada a théann thart idir an dréacht deireanach a bheith curtha ar fáil don fhoilsitheoir agus saothar a bheith ar sheilfeanna na siopa leabhar (brathann fad na tréimhse seo ní amháin ar an bpróiseas eagarthóireachta agus ar an bpróiseas deartha ach ar rúndiamhra mhargadh na leabhar freisin) go mbíonn an scríbhneoir gafa go hiomlán leis an gcéad togra eile nuair a bhíonn air dul i mbun poiblíochta do shaothar atá díreach foilsithe. Is cuimhin liom, mar shampla, go raibh sé deacair orm agallamh i ndiaidh agallaimh a thabhairt faoi m’úrscéal Aiséirí nuair a bhí mé m’aigne agus mo chroí gafa go hiomlán leis an gcéad shaothair eile, an cnuasach gearrscéalta Gonta.
Ach an oiread le gach rud eile sa saol, tá trá agus taoille dá chuid féin ag baint leis an scríbhneoireacht cruthaitheach. Agus an scríbhneoir ag siúl leis ar an gcosán casta a shníonn ón leathanach bán go dtí an leathanach lán, aithneoidh sé taoillí an mhargaidh agus taoillí a rithim oibre féin.
Tá rud amháin tábhachtach, áfach. Tabhair bronntanas duit féin nuair a bhaineann tú an leathanach lán amach: ceannaigh leabhar nótaí nua. Tá neart leathanach bán le líonadh agat fós.

Eagráin eile den aoibhlag anseo. 

Is scríbhneoir agus comhfhreagraí idirnáisiúnta é Alex. Tá roinnt saothar leis foilsithe ag Cois Life:

 Leabhar fóta-iriseoireachta, Splancanna ó shaol eile (2013)

 Bailiúchán gearrscéalta dar teideal Gonta (2012) 

An t-úrscéal Aiséirí (2011) 

Leabhar neamhfhicsean faoina shaol i mbruachbhaile bocht sa Bhrasaíl. Favela (2009)

An leathanach lán

Aoi-bhlag Alex Hijmans

Writing a work of fiction is one thing. Selling it is quite another, Alex Hijmans writes in the eleventh episode of his guest blog on creative writing.

Tá do scéal curtha ar pháipéar agat agus oiread eagarthóireachta déanta agat air agus is féidir; tá an toradh léite ag duine nó beirt a bhfuil muinín agat as a dtuairim agus bhí a dtuairim fabhrach. Bhí do leathanach bán, anois tá sé lán. Tá sé in am a bhfuil scríofa air a thaispeáint don saol mór.

Más dán nó gearrscéal atá scríofa agat, is fiú go mór an saothar críochnaithe a chur chuig iris liteartha. Ceird ar leith is ea é do chuid scríbhneoireachta a chur faoi bhráid fhoilseacháin liteartha. Bí cinnte go n-oireann do shaothar don fhoilseachán a bhfuil sé ar intinn agat é a chur chuige agus bí cinnte freisin go bhfuil treoracha an fhoilseacháin maidir le saothair neamhchoimisiúnaithe léite agat. Ná bí ag súil le mórán ar feadh an chéad chúpla mí tar éis duit do leanbh a chur sa phost. Ansin, bí ag súil le litir ghairid ina ndiúltaítear do do shaothar.

Gortóidh sé sin. Ach faoin am sin, beidh scéal nó dán eile críochnaithe agat – bíonn tú ag scríobh leat i gcónaí, nach mbíonn? Ceannaigh clúdach agus stampa agus cuir an saothar sin sa phost – chuig an bhfoilseachán céanna más maith leat, nó áit éigin eile.

Is ea is mó scéalta a chuireann tú faoi bhráid irisí liteartha, is mó an líon litreacha diúltaithe a gheobhaidh tú. Ach ná bíodh aon dul amú ort: méadaíonn an seans go nglacfar le scéal de do chuid gach uair a chuireann tú ceann sa phost. Lá breá éigin, gheobhaidh tú litir dhearfach, ag tabhairt le fios duit go mbeidh do shaothar i gcló. Bionn fanacht fhada ann, uaireanta. Chuaigh bliain thart sular chuala mé aon cheo faoi leagan Béarla de ghearrscéal liom a bhí curtha chuig iris aitheanta Bhreataineach agam; nuair a thugadar le fios gur theastaigh uathu é a fhoilsiú, chuaigh bliain eile thart sular chuireadar i gcló é.

Má tá saothar níos faide scríofa agat – úrscéal, dráma nó leabhar neamhfhicsin – beidh sé níos deacra aird irise liteartha a mhealladh, cé go bhfuil foilseacháin ann a fhoilsíonn sleachta gearra as saothair fhada. Cibé ar bith, má theastaíonn uait an saothar iomlán a fheiceáil i gcló, beidh ort dul ar thóir fhoilsitheora leabhair. Má bhíonn cnuasach gearrscéalta nó dánta réidh agat agus ceann nó dhó acu foilsithe in iris liteartha, ba cheart duit an rud céanna a dhéanamh.

Bhí an t-ádh dearg liomsa leis seo; ba é an chaoi gur iarr foilsitheoir (Cois Life) ormsa leabhar a scríobh faoi thréimhse a bhí á caitheamh agam i mbruachbhaile bocht sa Bhrasaíl. Bhí a fhios ag Cois Life go raibh mé sna bólaí sin de bharr colún a bhí agam faoin ábhar céanna ar Foinse ag an am. ‘Favela’ an toradh.
Ní minic, áfach, a tharlaíonn sé go dtéann foilsitheoir ar thóir údair. Fuair mé sin amach nuair a rinne mé iarracht foilsitheoir a aimsiú san Ísiltír do leagan Ísiltírise de mo chnuasach gearrscéalta ‘Gonta’. Tar éis bliana go leith d’iarrachtaí a rinne mé féin agus gníomhaire litríochta, dhiúltaigh gach uile fhoilsitheoir arbh fhiú an saothar a chur faoina mbráid don chnuasach. ‘Scéalta deascríofa iad, ach níl margadh do ghearrscéalta san Ísiltír san am i láthair,’ an freagra a tugadh dúinn arís is arís eile. Tugadh comhairle dom úrscéal a scríobh, agus déanfaidh mé sin a luaithe is a bheith spás i mo sceideal scríbhneoireachta do thogra dá mhéad.

Caidreamh oibre
Agus foilsitheoir aimsithe agat, beidh ort caidreamh oibre dearfach a chothú leis an bhfoireann. Uaireanta bíonn deacrachtaí ag scríbhneoirí glacadh le comhairle agus ceartúcháin, ach táim féin go láidir den tuairim go bhfuil an-tábhacht le péire súl (proifisiúnta) eile chun barr feabhais a chur ar théacs.

Ach ní leis an téacs amháin a bhaineann cinní an fhoilsitheora. Go hiondúil, is é an foilsitheoir a dhéanfaidh cinneadh faoi nithe chomh bunúsacha agus teideal agus clúdach do leabhair. Sampla:’Ni cártaí poist iad seo’ an teideal oibre a bhí agam féin ar mo leabhar grianghrafadóireachta ‘Splancanna ó shaol eile’ ar feadh i bhfad, ach dúirt Cois Life liom nár mhaith leo leabhar le teideal ina raibh diúltú (‘Ní…’) a chur ar an margadh; léirigh fianaise mhargaíochta éigin go gcuireann a leithéid léitheoirí ó dhoras ar leibhéal an fho-chomhfheasa. Léirigh sé sin dom go raibh a gcuid obair bhaile déanta ag Cois Life agus bhí mé sásta glacadh lena gcinneadh, mar a bhí mé sásta glacadh lena gcinntí faoi chlúdaigh mo chuid leabhar freisin. Ceird amháin is ea leabhar a scríobh, ceird eile ar fad is ea é leabhar a dhíol.

Eagráin eile den aoibhlag anseo. 

Is scríbhneoir agus comhfhreagraí idirnáisiúnta é Alex. Tá roinnt saothar leis foilsithe ag Cois Life:

 Leabhar fóta-iriseoireachta, Splancanna ó shaol eile (2013)

 Bailiúchán gearrscéalta dar teideal Gonta (2012) 

An t-úrscéal Aiséirí (2011) 

Leabhar neamhfhicsean faoina shaol i mbruachbhaile bocht sa Bhrasaíl. Favela (2009)

Daideo abú! Daideo le hÁine Ní Ghlinn (Cois Life 2014)

Comhghairdeas linn! Agus le hÁine Ní Ghlinn go háirithe. Fógraíodh ag searmanas i gCultúrlann McAdam Ó Fiaich i Mobil Feirste anocht gur bhuaigh Daideo le hÁine Ní Ghlinn (foilsithe ag Cois Life) Gradam Réics Carló - go bunúsach Leabhar na Bliana do Dhaoine Óga. Insíonn Daideo scéal faoi bhuachaill atá ar a theitheadh óna thuismitheoirí - agus seanduine atá ar a theitheadh óna pháistí. Castar ar a chéile iad ar an traein go Baile Átha Cliath. Éisteann siad le scéalta a cheile. Tuigeann siad a chéile. Cén toradh a bheidh ar an gcairdeas nua seo? Léigh Daideo agus beidh a fhios agat! Buíochas mór do Chlár na Leabhar Gaeilge i bhForas na Gaeilge agus d'Oireachtas na Gaeilge a eagraíonn na gradaim.

Is údar mór-ráchtairte í Áine Ní Ghlinn, a ndíolann a cuid saothar go maith i gcónaí ach bhí núalaíocht ag roinnt le Daideo chomh maith sa mhéid is gurb é an chéad chlosleabhar gairmiúil Gaeilge a scaipeadh go leictreonach i bhfoirm mp3 saor in aisce. Cois Life i dtus cadhnaíochta arís - tapaímid gach deis foilseacháin ilmheáin a dhéanamh! An t-údar féin a rinne an léamh beo drámatúil agus tá an taifeadadh fós le híoscóipeáil ach brú anseo. Tá an leabhar féin le ceannach i gcóip chrua nó i bhfoirm ríomhleabhair (do do kindle, iPad, nó do rogha eile) ach brú anseo - is fiu go mór an taifeadadh a sheinm agus an leabhar os do chomhair.

Is iad na leabhair eile ar an ngearrliosta don ghradam do leabhair do dhaoine óga ná POP!, scríofa ag Caitríona Nic Sheáin, maisithe ag Andrew Whitson agus foilsithe ag An tSnáthaid Mhór; Róbó-Mhadra, scríofa ag Máire Ní Ghallchobhair, maisithe ag Peter Donnelly agus foilsithe ag Leabhar Breac; Uinseann Donn le Tadhg Mac Dhonnagáin, foilsithe ag Futa Fata; agus leabhar eile fós le hÁine Ní Ghlinn - Nílim ag iarraidh dul ar Scoil - foilsithe ag LeabhairCOMHAR.

Bhí leabhar eile de chuid Cois Life i measc na bhfoilseachán san iomaíocht do na gradaim le haghaidh Leabhair na Bliana 2014, leabhar le banúdar eile - Orna Ní Choileáin (an ceadmhach ‘cailínchumhacht’ a lua nó an mbeifí ag cur easpa comhionannais inár leith?). 

Ba é Sciorrann an tAm (Cois Life), bailiúchán gearrscéalta le hOrna Ní Choileáin a bhí san iomaíocht don ghradam do leabhair do dhaoine fásta - Gradam Uí Shúilleabháin. Seo an dara cnuasach gearrscéalta Gaeilge ó údar Canary Wharf. Ba iad na leabhair eile atá ar an ngearrliosta seo ná: Anamlón Bliana (Cló Iar-Chonnacht), sliochtanna as dialann Sheáin Uí Ríordáin, curtha in eagar ag Tadhg Ó Dúshláine; Seal san Aetóip (Cló Iar-Chonnacht), leabhar taistil le Frank Reidy; Aneas(Futa Fata), leabhar faoi bhéaloideas Chorca Dhuibhne le Brenda Ní Shúilleabháin; ; agus Ár Naomhoidhreacht (Foilseacháin Ábhair Spioradálta), cnuasach paidreacha ó Éilis Ní Thiarnaigh.

Congratulations to …. us, actually! Well, very particularly to Áine Ní Ghlinn. At a ceremony in Belfast's arts venue, Cultúrlann McAdam Ó Fiaich tonight it was announced that Áine’s book Daideo (published by Cois Life) has won Gradam Réics Carló - basically Irish language Book of the Year for Young People. Daideo tells the story of a young boy running away from his parents - and an old man running away from his children. They meet on a Dublin-bound train, they listen to each other’s story, they understand each other. What will become of this new friendship? Read Daideo and find out! Were extremely grateful to Clár na Leabhar Gaeilge in Foras na Gaeilge and to Oireachtas na Gaeilge who organise the awards.

Áine, of course, is a best-selling writer, always in demand. Daideo was an innovative project for Áine and Cois Life, being the first professional audiobook in Irish given away free of charge as an mp3.  Cois Life in the vanguard yet again - we always try to make publications available in different platformss and in different media. The author herself recorded the superbly dramatic reading - and the audiobook is still available for download here.  Listening to the recording with the book in front of you is a super way to improve your Irish. The actual book can be bought in paperback or as an ebook (for kindle, iPad or your own choice of device) by clicking here.

The other books on the shortlist for this prize were POP! by Caitríona Nic Sheáin, illustrated by Andrew Whitson (published by An tSnáthaid Mhór); Róbó-Mhadra, by Máire Ní Ghallchobhair, illustrated by Peter Donnelly (Leabhar Breac); Uinseann Donn by Tadhg Mac Dhonnagáin (Futa Fata); and finally yet another book by Áine Ní Ghlinn - Nílim ag iarraidh dul ar Scoil (LeabhairCOMHAR). 

Another Cois Life book was shortlisted for the other ‘Book of the Year’ prize - and it was by another female author - Orna Ní Choileáin (may one say  ‘cailínchumhacht’ or ‘girlpower’ or will we be accused of failing in our duties towards equality?). 

Sciorrann an tAm (Cois Life), is a super collection of short stories by Orna Ní Choileáin and figured on the shortlist for the award for best adult book - Gradam Uí Shúilleabháin. This is the second collection from the author of Canary Wharf. The other shortlisted books were: Anamlón Bliana (Cló Iar-Chonnacht), extracts from the diaries of Seán Ó Ríordáin, edited by Tadhg Ó Dúshláine; Seal san Aetóip (Cló Iar-Chonnacht), a travel book by Frank Reidy; Aneas (Futa Fata), about Kerry folklore by Brenda Ní Shúilleabháin; and Ár Naomhoidhreacht (Foilseacháin Ábhair Spioradálta), a collection of prayers by Éilis Ní Thiarnaigh.

Dúshláin a bhaineann le scríbhneoireacht i nGaeilge

Aoi-bhlag Alex Hijmans

The market for books in Irish is limited – but should a writer worry about sales in the first place? Alex Hijmans asks in the tenth episode of his monthly guest blog on creative writing.

Tháinig ráiteas bliantúil maidir le díolacháin mo chuid leabhar sa ríomhphost an lá faoi dheireadh. Bíonn drogall áirithe ar scríbhneoirí agus foilsitheoirí na Gaeilge figiúirí díolacháin a phlé go poiblí, ach measaim gur fiú sin a dhéanamh anseo toisc gur cheart go mbeadh tuiscint réadúil ar an margadh ag aon duine a bhfuil sé ar intinn aige nó aici tabhairt faoi scríbhneoireacht fhicsin nó neamhfhicsin i nGaeilge. 

Le bliain anuas, díoladh 140 cóip de Splancanna ó shaol eile, leabhar grianghrafadóireachta agus aistí de mo chuid a foilsíodh anuraidh. Sin dhá scór níos lú ná mar a dhíol m’úrscéal Aiséirí, ceithre scór níos lú ná mar a dhíol mo leabhar neamhfhicsin Favela agus céad agus a haon chóip níos lú ná mar a dhíol mo chnuasach gearrscéalta Gonta sa chéad bhliain ar an margadh dóibh. Ní cúis dhíomá é seo dom, áfach, toisc go bhfuil sé faighte amach agam ó na ráitis bhliantúla seo go mbíonn díol réasúnta seasta ar mo chuid leabhar fiú agus cúpla bliain ar an margadh acu. Fiú agus cúig bliana sna siopaí ag Favela, díoladh 34 chóip den saothar sin anuraidh. Agus bhí lúcháir orm a fheiceáil gur díoladh 62 chóip d’ Aiséirí le bliain anuas – a dhá oiread agus a díoladh den leabhar sin an bhliain roimhe.*

Idir 140 cóip (Splancanna ó shaol eile) agus 241 cóip (Gonta) sa chéad bhliain ar an margadh, cúpla scór cóip in aghaidh na bliana ina dhiaidh sin – gach uile sheans go bhfuil daoine ann a gcuirfeadh na figiúirí seo lagmhisneach orthu. Ní chuireann ormsa, áfach. Is mór an méad 241 leabhar: bheadh trioblóid ort iad ar fad a chur i gcúl do chairr. Agus is mór an líon daoine iad 140 léitheoir: líonfá halla pobail leo.

An té a chuireann an dua air nó uirthi féin leabhair a scríobh i nGaeilge, ní mór dó nó di a bheith réadúil faoi chúrsaí. Tá an margadh teoranta – cé nach bhfuil sí baileach chomh teoranta agus a shamhlaigh mé féin, iriseoir soiniciúil, sular thosaigh mé ag fáil na ráiteas bliantúla seo ó Chois Life. Tá léitheoirí ann – agus is dream iontach agus dílis iad. Is iomaí ríomhphost díreach ón gcroí atá faighte agam síos tríd na blianta ó dhaoine nach bhfuil aon aithne agam orthu, is minic a ghealann tuít gan choinne ina moltar ceann de mo chuid leabhar mo lá, bhí idir ionadh agus lúcháir orm nuair a chuir grúpa léitheoireachta in oirdheisceart na tíre grianghraf chugam ina raibh cóip de Favela ina ghlac ag gach ball den chumann. An t-aiseolas dearfach seo nach bhfuil coitianta in aon chor i saol na hiriseoireachta ach a bhaineann go dlúth, is léir, le scríbhneoireacht leabhar, éascaíonn sé saol an údair a mbíonn a fhios aige nach ndíolfar ach cúpla céad cóip dá chuid saothar. 

Ar scáth a chéile a mhaireann an scríbhneoir agus an léitheoir Gaeilge. ‘Murach do leithéidse, ní bheadh aon rud le léamh ag mo leithéidse,’ a dúirt léitheoir as oirthear na tíre liom tráth. Sin í an fhírinne ghlan ar ndóigh – cé go bhfuil súil agam nach gceannaíonn éinne mo chuid leabhar díreach toisc gur leabhair Ghaeilge iad.

Tugaim faoi deara, ar athléamh na míre seo dom, nach bhfuil freagra tugtha agam ar an gceist úd a chuirtear orm ar a laghad sé chéad agus a seachtó seacht míle uair gach babtha a thugaim camchuairt phoiblíochta timpeall na hÉireann do shaothar nua: ‘Cén fáth gur i nGaeilge a scríobhann tú do chuid leabhair?’ Is dócha nár rith sé liom an cheist sin a fhreagairt go dtí anois toisc nach ceist domsa í in aon chor. Scríobhaim ficsean agus neamhfhicsean i nGaeilge (agus i dteangacha eile) toisc go bhfuil scéal le hinsint agam, sin uile. Agus sin go deimhin an t-aon chúis amháin gur cheart do scríbhneoir ar bith dul i mbun pinn. Má ardaíonn an scríbhneoireacht féin do chroí agus d’anam, má bhíonn tú cinnte go gcomhlíonann an saothar críochnaithe do chuid spriocanna féin, cén fáth a mbeifeá buartha faoi fhigiúirí díolacháin?

Dúshláin eile

Bíonn ar an scríbhneoir Gaeilge aghaidh a thabhairt ar dhúshláin eile, dúshláin a bhaineann leis an teanga féin. Seo achoimre ar chuid acu.

Canúint nó caighdeán?

Is minic a bhíonn ceist na gcanúintí ina céasadh do scríbhneoirí – ach ní gá. Cloíonn formhór na bhfoilsitheoirí Gaeilge leis an gCaighdeán agus – dar liomsa – is maith sin. ‘Gaeilge na leabhar’ a thugtar ar an gCaighdeán sa Ghaeltacht go fiodmhagúil ach is maith ann í, óir cinntíonn sí gur féidir le léitheoirí ó cheann ceann na tíre an leabhar céanna a léamh gan stró. Mar sin féin, tá spás san fhicsean do na canúintí: sa chaint. Ní hé sin le rá go bhfuil sé inmholta do chuid carachtar a chur ag spalpadh leaganacha cainte réigiúnda gan srian – bíonn blas ar an mbeagán. 

Téarmaíocht

Luath nó mall, agus an scríbhneoir Gaeilge i mbun pinn, tiocfaidh ceist théarmaíochta éigin aníos. Ar ndóigh is iomaí áis, idir fhoclóirí agus shuíomhanna idirlín, atá ar fáil sa lá atá inniu ann – ach is í bun agus barr na ceiste ná: an dtuigfidh an léitheoir é? San fhicsean ach go háirithe, más féidir téarmaíocht theibi nach bhfuil cleachtadh ag léitheoirí uirthi a sheachaint is amhlaidh is fearr é; muna bhfuil an dara rogha ann, bíodh an téarma nuachumtha soiléir ón gcomhthéacs.

Léigh an téacs amach os ard

Léim rud ar bith a scríobhaim i nGaeilge amach os ard. Éascaíonn glórtha an bhogearra Ghostreader mo shaol i gcás mo chuid scríbhneoireachta i mBéarla agus in Ísiltíris, ach is baolach nach bhfuil bogearra sásúil ‘téacs-go-caint’ ar fáil don Ghaeilge fós (má bhíonn, cuirigí ar an eolas mé!) Is é an chaoi ná go mbíonn an chluas níos níos éifeachtaí ná an tsúil sa chuid dheireanach den phróiseas eagarthóireachta, nuair a chaithfear botúin ghramadaí, comhréire agus litrithe a aimsiú.

Cabhair

Má bhíonn ceist theanga agat nach féidir leat féin a fhreagairt – bíodh téarmaíocht, gramadach nó leagan cainte i gceist – ná bíodh leisce ort cabhair a lorg ó chainteoir a measann tú go mbeadh an freagra sin aige nó aici. Níl aon náire ag baint le cúnamh a iarraidh. Bíonn mo chairde féin á gcéasadh agam nach mór go laethúil – ní amháin mo chairde Gael ach cainteoirí Ísiltírise agus Béarla chomh maith. Agus ní drochrud é in aon chor go mbeadh do chairde ar an eolas go bhfuil togra litríochta idir lámha agat: gach seans go ndíolfaidh tú cúpla cóip sa bhreis nuair a fhoilseofar é!

* Cruachóipeanna amháin atá san áireamh sna figiúirí atá luaite agam sa bhlag seo; níl briseadh síos de réir saothair ar fáil do dhíolacháin na ríomhleabhar.

Eagráin eile den aoibhlag anseo. 

Is scríbhneoir agus comhfhreagraí idirnáisiúnta é Alex. Tá roinnt saothar leis foilsithe ag Cois Life:

 Leabhar fóta-iriseoireachta, Splancanna ó shaol eile (2013)

 Bailiúchán gearrscéalta dar teideal Gonta (2012)

An t-úrscéal Aiséirí (2011)

Leabhar neamhfhicsean faoina shaol i mbruachbhaile bocht sa Bhrasaíl. Favela (2009)

Seoladh Ár dTéarmaí Féin agus Téarmaíocht Ghaeilge na hAthbheochana / Launch of Ár dTéarmaí Féin and Téarmaíocht Ghaeilge na hAthbheochana

An Dr Conchúr Mag Eacháin agus an tOll Ruairí Ó hUiginn

Oíche stairiúil a bhí ann Déardaoin 2 Deireadh Fómhair 2014 sa mhéid is gur seoladh ní hamháin leabhar tábhachtach amháin ar théarmeolaíocht na Gaeilge ach dhá leabhar ar an ábhar seo. Bhailigh thart ar céad duine i láthair sa Halla Mór i bhForas na Gaeilge, Cearnóg Mhuirfean le héisteacht leis an Ollamh Ruairí Ó hUiginn, Ollamh le Nua-Ghaeilge in Ollscoil na hÉireann, Maigh Nuad,  labhairt faoin dá leabhar agus iad a sheoladh go hoifigiúil. 

An dá leabhar a bhí i gceist ar ndóigh ná Ár dTéarmaí Féin le Fidelma Ní Ghallchobhair, iar-Phríomh-Théarmeolaí i bhForas na Gaeilge leis an gCoiste Téarmaíochta agus Téarmaíocht Ghaeilge na hAthbheochana le Conchúr Mag Eacháin a rinne taighde iar-dhochtúireachta in Ollscoil na hÉireann, BÁC agus atá ag obair in Fiontar, Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath faoi láthair. Bhí an t-aos léinn agus saineolaithe idirnáisiúnta téarmaíochta ón bPortaingéil, ón nDanmhairg agus eile i láthair agus aon duine ar spéis leis nó léi focail - ina measc roinnt de scríbhneoirí móra ár linne. 

Is féidir an dá leabhar a cheannach ach brú anseo.

Beirt údar théarmeolaíocha!

Thursday the 2nd of October 2014 was quite an historic night in that not one but two important books on terminology in the Irish language were launched. Around a hundred people gathered in the Great Hall in Foras na Gaeilge on Merrion Square to hear Prof. Ruairí Ó hUiginn, Professor of Modern Irish at the National University, Maynooth, speak about the two books and officially launch them. 
The two books were, of course, Ár dTéarmaí Féin by Fidelma Ní Ghallchobhair, former Chief Terminologist in Foras na Gaelge with the Coiste Téarmaíochta (Terminology Committee) and Téarmaíocht Ghaeilge na hAthbheochana by  Conchúr Mag Eacháin who conducted post-doctoral research in the National University of Ireland, Dublin and is now working with Fiontar in DCU. Irish academic life and international terminology experts from countries such as Portugal, Denmark etc were in attendance as were all those interested in words - including many of Irelands foremost authors.

Both books are available for purchase here.

Fidelma Ní Ghallchobhair agus í ag labhairt ag an seoladh

Ruairí Ó hUiginn, Ollamh le Seán Mac Mathúna, Údar

 

'An Colm Bán' le Liam Ó Muirthile - rogha maith do chlub leabhar!

Tá áthas orainn gur roghnaíodh An Colm Bán do chlub leabhar Aonad na Gaeilge sa Choimisiún!

Phostáil by An Coimisiún Eorpach - Aistriúchán Gaeilge.

Is cinnte go spreagfaidh sé plé spéisiúil do bhaill an chlub. Féach míreanna ó léirmheasanna ar an leabhar iontach seo:

‘Situated in Paris and straddling two historical periods, the early-1900s and the early 21st century, Ó Muirthile has gone in search of a real and engaging narrative about a woman (Nóra Buckley) who loves to dance... Ó Muirthile has walked the tightrope between the known and the unknown that fashions great fiction. In doing so, he has achieved what many people had deemed impossible; he has re-located the Irish language and its people back in the cultural fulcrum of the European imaginary once more... a novel of the highest order.’ - Micheál Ó hAodha, The Irish Times 11 April, 2014. Read the full review here.

'Ó Muirthile successfully conveys Elizabeth Bowen’s world and style in Irish, the ambience of Paris and the folklore of West Cork. ‘Banríon an Tobair’ (the queen of the well’) is a beautiful folktale that can be read alone, as can many of the chapters in An Colm Bán – so much so that for the first few chapters I wondered whether this was a collection of stand-alone essays, memoirs and stories. Once Nora entered, the novel tensed, but I did look forward to suspending the suspense of the storyline so that I could, unhindered, enjoy Ó Muirthile’s poetic prose and rich contemporary vocabulary with help from Foclóir Uí Dhónaill.' - Caitríona MacKernan in Books Ireland, September/October issue. Read the full review here.

Labhraíonn an t-údar féin faoin leabhar anseo.

Tá An Colm Bán le fáil sna siopaí agus ar líne.
Praghas: €14 (bog) €20 (crua)

Féach teidil eile le Liam Ó Muirthile anseo.

Súile eile

Aoi-bhlag Alex Hijmans

A panel of helpful readers can be a valuable asset during the editing process, but writers should be careful about selecting them, Alex Hijmans writes in the ninth episode of his monthly guest blog on creative writing.

Agus an scríbhneoir i mbun eagarthóireachta, tiocfaidh an pointe nach mbeidh de dhifríocht idir leagan amháin den saothar atá idir lámha aige agus an chéad leagan eile ach cúpla camóg. Nuair a bhainimse an pointe sin amach, tá a fhios agam nach mbeidh mé féin in ann mórán snasa sa bhreis a chur ar an togra: tá sé in am é a thabhairt ar lámh do dhuine éigin eile.

Thiocfadh le duine saothar a chur caol díreach chuig iris liteartha ag an bpointe sin, nó chuig foilsitheoir fiú amháin, ach b’fhearr liom féin gan. Le blianta anuas, is nós liom mo chuid scríbhneoireachta a thaispeáint do phainéal beag de ‘léitheoirí cabhracha’. Is mó a fheiceann dhá, trí nó ceithre phéire súl ná péire súl amháin. Ní amháin go gcabhraíonn na léitheoirí cabhracha seo liom botúin agus doiléireachtaí a bhaint amach as an téacs, tugann siad comhairle agus cuireann siad ceisteanna crua más gá.

Mholfainn do scríbhneoir ar bith painéal neamhfhoirmeálta den chineál seo a tharraingt timpeall air féin, ach caithfear a bheith cúramach faoi rud nó dhó. Ná bíodh dul amú ar éinne: tá na léitheoirí cabhracha seo ann chun critic a thabhairt. Ar an ábhar sin, ní bheadh sé ciallmhar daoine nach bhfuilimid in ann glacadh le critic agus cáineadh uathu a roghnú. Ar an lámh eile, ní bheadh sé ciallmhar ach an oiread daoine a phiocadh nach ndéarfadh ach ‘Is ea, bhí sé sin go hálainn’ tar éis dóibh do shaothar a léamh; is beag cabhrach a bheadh iontu sin. Is é mo thaithí féin nach iad dlúthchairde na léitheoirí cabhracha is fearr agus gur fearr gaolta a sheachaint ar fad.

Is dócha gurb é an chéad rud a rithfeadh le scríbhneoir a dteastaíonn uaidh painéal den chineál seo a chur le chéile ná scríbhneoirí eile a roghnú: tuigeann ciaróg ciaróg eile agus is féidir an gar a aisíoc ach dréachtaí a bhabhtáil. Ach ní gá gur scríbhneoirí iad na léitheoirí cabhracha ar chor ar bith. Go deimhin, níl ach scríbhneoir amháin i measc na ndaoine a dtaispeánaim mo chuid oibre dóibh go rialta. 

Tríd an ríomhphost a chuirim saothair nua chuig mo chuid léitheoirí cabhracha agus is tríd an ríomhphost a fhaighim a n-aiseolas uathu. Éascaíonn sé sin an próiseas, dar liom, toisc gur ionraice an chritic go minic muna mbíonn ar an léitheoir agus ar an scríbhneoir breathnú isteach i súile a chéile agus an saothar á phlé acu. Anuas ar sin, bíonn sé i bhfad níos fusa teacht ar aiseolas scríofa agus tú i mbun eagarthóireachta ar shaothar arís lá níos faide anonn ná bheith ag iarraidh cuimhniú ar chomrá béil.

Bealach eile chun aiseolas a fháil ar shaothar nua ná páirt a ghlacadh i ngrúpa scríbhneoireachta. Bhí mé i mo bhall de ghrúpa mar seo ar feadh bliana nó dhó nuair a bhí cónaí orm i nGaillimh. Bheadh seisear nó seachtar scríbhneoirí i láthair, léifeadh beirt nó triúr scéal nó sliocht. Dhéanfaí plé agus thabharfaí comhairle, ach ní bhíodh ceachtar thar mholadh beirte toisc nach mbíodh sé de mhisneach ag éinne saothar dhuine eile a cháineadh má bhí gá leis. 

B’fhiú go mór freastal ar na cruinnithe seo ar dhá chúis eile, áfach. Sa chéad dul síos, ba spreagadh iad chun saothair nua a scríobh (agus a chríochnú) go rialta. Sa dara dul síos, ba áis den scoth a bhí sna soirées seo le haithne a chur ar chomhghleacaithe. Ina aonar a bhíonn an t-údar nuair a bhíonn sé ag obair, ach ní gá gur ceird uaigneach a bheadh sa scríbhneoireacht.

Eagráin eile den aoibhlag anseo. 

Is scríbhneoir agus comhfhreagraí idirnáisiúnta é Alex. Tá roinnt saothar leis foilsithe ag Cois Life:

 Leabhar fóta-iriseoireachta, Splancanna ó shaol eile (2013)

 Bailiúchán gearrscéalta dar teideal Gonta (2012)

An t-úrscéal Aiséirí (2011)

Leabhar neamhfhicsean faoina shaol i mbruachbhaile bocht sa Bhrasaíl. Favela (2009)

Rogha Alt - Liam Ó Muirthile (Cois Life, 2014)

Rogha Alt (English version below)

Is cuma más ealaín nó ceird í an aiste liteartha tá sé léirithe ag Liam Ó Muirthile go bhfuil sé ina mháistir orthu. Is clasaicí anois iad cuid de na haistí fuinte seo ar foilsíodh leaganacha díobh den chéad uair sa cholún ‘An Peann Coitianta’ a scríobh Liam Ó Muirthile san Irish Times idir 1989 agus 2003. 

Aisteach go leor, cé gur scríobhadh na haistí roinnt bliant ó shin, tá siad go mór i dtiúin le dea-idéil an chleachtais sna meán reatha sa mhéid is go bhfuil siad idir ghonta agus mhachnamhach araon; ba dhóigh le duine gur cumadh na míreanna seo le bheith díreach in oiriúint do bhlag léannta, liteartha nó don dialann ar-líne.

Is é seo an dara heagrán de rogha na gcolún sin agus iad athchóirithe ag an údar, ach roghnaithe ag Regina Uí Chollatáin agus ag Aisling Ní Dhonnchadha i bhfianaise a dtaithí teagaisc tríú leibhéal.

Mar bhlaiseadh beag bídeach dá bhfuil i ndán don té a cheannóidh an cnuasach seo tugaimid aiste amháin thíos (faoi bhun an Bhéarla), ceann cáiliúil dar teideal 'Á, poor iad'.

Rogha Alt le Liam Ó Muirthile (Cois Life, 2014) - ceannaigh anseo.

Rogha Alt
Whether one regards the literary essay as art or craft, Liam Ó Muirthile has shown himself to be a master of this particular form. These essays were first published between 1989 and 2003 in Ó Muirthile’s column for The Irish Times, ‘An Peann Coitianta’, and are regarded as classics. 

Although written a number of years ago, these essays could be said to exemplify an idealised form of contemporary media practice in that they are both concise and thoughtful; one could be forgiven for thinking they were written for a particularly erudite literary blog or online diary. 

This is the second edition of a selection from this column, revised by the author but selected by Regina Uí Chollatáin and Aisling Ní Dhonnchadha based on their third level teaching experience.

One of the essays from the collection is reproduced in full below - there is no English-language version, but the piece plays on the creole-like communication of children brought up as Irish speakers in a predominantly English-speaking world.

Rogha Alt by Liam Ó Muirthile (Cois Life, 2014) may be purchased here.

_________

Á, poor iad

‘Haidhe, a bhuachaillí, cad atá ar siúl agaibh in ainm Dé. Éiríg as nó leagfaidh sibh an tigh.’

‘Tá muid ag spraoi,’ a liúigh duine acu ón seomra ina rabhadar.

‘Tá’s agam go bhfuil sibh ag spraoi ach canathaobh an troid?’ arsa mise ón gcistin.

‘Thosaigh sé shouting at mé,’ arsa an garsún is óige.

‘Agus cad a thug air bheith ag liúirigh ort?’

‘Cad’, a liúigh sé ón seomra.

‘Cén fáth ar liúigh sé ort?’, a d’fhiafraíos.

Tháinig an bheirt acu amach as an seomra, allas ag sileadh leo, na pluca beirithe. Leanadar orthu ag sá, ag brú, ag tabhairt soncanna dá chéile, agus ag tarraingt ciceanna ar a chéile.

‘Caithfidh sibh éirí as a deirim. Cad atá ar siúl agaibh?’

‘Tá muid ag déanamh sumo wrestling.’

‘Agus an mbíonn sibh shouting lena chéile i sumo?’

‘Bíonn muid.’

‘Cén difear atá idir gnáthiomrascáil agus sumo?’

‘Bíonn siad ag rolling timpeall, agus i sumo caitheann tú brú an duine amach as an sacred ring.’

‘Á, tuigim. Cró-Magnon. Is maith libh an sumo.’

‘Is maith. Tá sé a lán difriúil le cad a cheapann daoine atá sé mar.’

‘An mar sin é?’

‘Mar.’

‘Bhrúigh sé mé amach,’ arsa an garsún is óige agus taghd ag teacht arís air, ‘ach bhrúigh mé é amach.’

‘Níor,’ arsa an garsún is sine.

‘Bhrúúúú ... agus dúirt tú níor bhrúigh ach bhrúigh.’

‘Álraidht, éiríg as agus bíodh deoch agaibh. Is gearr go bpléascfaidh duine agaibh. Suígí ag an mbord.’

‘Needann mé deoch badly,’ arsa an garsún is óige.

‘Agus mé,’ arsa a dheartháir, ‘needann mé é an-, an-, an-.’

‘Féach an bhfuil sú oráiste sa fridge.’

‘Níl aon ann.’

‘Cad é aon, nó aon cad?’

‘Orange juice.’

‘Uisce mar sin.’

‘Ná fág na geansaithe sin ar an urlár.’

‘Cén fáth nach?’

‘In ainm Dé! In ainm dílis Dé! Nílimse chun sibh a leanúint timpeall an tí ag ardú balcaisí ón urlár.’

‘Take mé mo jumper off mar bhí mo T-shirt stretched after sumo.’

‘Cad é? Abair é sin arís ...’.

‘Take mé ... ná write é sin síos a Dhaid, bíonn tú i gcónaí ag writing síos rudaí.’

‘Álraidht, álraidht ... tá an Nollaig buailte linn a leaideanna. Níl Santa ag teacht ach chun duine amháin agaibh i mbliana. Cad atá uaibh ar aon nós?’

‘Playstation,’ arsa an garsún a raibh Santa ag teacht chuige.

‘Tá’s agaibh ná ligfidh Mam do Santa Playstation a hAon nó a Dó nó aon uimhir eile a thabhairt isteach sa tigh.’

‘Ach níl Santa ag teacht go dtí mééé,’ arsa an garsún is sine.

‘Bhfuil tusa ag iarraidh Playstation?’

‘Níl.’

‘Cad é, mar sin?’

‘Níl mé ag iarraidh faigh an rud i gcónaí faigheann mé.’

‘Is gearr uainn do dhéaga chím.’

‘Cad?’

‘Faic ... Féach anseo ag an ríomhaire, teastaíonn uaim an suíomh Idirlín seo a thaispeáint daoibh ... www.hungersite.com. Tar i leith anseo agus chífidh sibh. Gach 3.6 soicind faigheann duine éigin bás le hocras ar domhan, agus leanaí an chuid is mó díobh. Féach an spota dubh ar an scáileán. Sin duine ag fáil bháis.’

Chaoch tír. Chuaigh anam as. Chaoch Honduras. Mhúch.

D’fhanadar ina dtost ag féachaint ar an scáileán.

‘Agus féach, má bhrúnn mé an cnaipe seo ‘donate food’ gheobhaidh duine éigin soláthar bia. Fós, tá rud éigin mícheart ...’

‘Sin go léir an airgead go bhfuil agam, 3 euro 60 cent.’

‘Sin go léir an airgead go bhfuil agam, 2 euro 24 cent.’

‘Á, leaids, nílim ag iarraidh an Nollaig a mhilleadh oraibh. Sinne daoine móra a chuireann leanaí as a meabhair aimsir na Nollag leis na siogairlíní. Níl ann ach go gcaithfimid cuimhneamh ar na daoine bochta, teacht i gcabhair ar dhuine éigin, agus fós féile a bheith againn.’

Lean na paistí dubha ag caochadh ar an scáileán, mar a bheadh blabanna dúigh ar pháipéar súite.

‘Á, poor iad,’ arsa an garsún is sine.

‘Á, poor iad.’

(cóipcheart ag Liam Ó Muirthile)

Ár dTéarmaí Féin - Fidelma Ní Ghallchobhair (Cois Life, 2014)

Ár dTéarmaí Féin le Fidelma Ní Ghallchobhair (English-language version below)

Rianaítear sa saothar seo stair agus forbairt na téarmaíochta sa Ghaeilge ón gcianaimsir anonn. Beidh an leabhar ina chuidiú ag mic léinn agus daoine eile i mbun staidéir ar an nGaeilge chun acmhainn agus saothrú na teanga le dul i ngleic le coincheapa nua a chur in iúl agus i gcomhthéacs. 

Léirítear tuismíocht na Gaeilge i gcomhthéacs teangacha eile agus an gaol ag an nGaeilge leis na teangacha ba mhó teagmhála léi, agus an chaoi ar forbraíodh patrúin sa teanga ó thaobh ceapadh focal agus déileáil le hiasachtaí. 

Tugtar spléachadh ar thionchar an Bhéarla in Éirinn agus ar thorthaí an tionchair sin ar an nGaeilge. Déantar plé ar an ngníomhaíocht aidhmeannach ba bhun le forbairt nuathéarmaíochta don ré chomhaimseartha agus cuirtear na prionsabail a forbraíodh i gcomhthéacs idirnáisiúnta. 

Dírítear ansin ar an bpraictic – saothrú na téarmaíochta ó lá go lá – agus tugtar samplaí, modhanna agus ceachtanna chuige sin.

Téarmeolaí aitheanta is ea Fidelma Ní Ghallchobhair agus is iar-Uachtarán í ar Bhord an EAFT (the European Association for Terminology).

Ceannaigh Ár dTéarmaí Féin le Fidelma Ní Ghallchobhair anseo.

_______________

This work traces the history and development of terminology in the Irish language from ancient times to the present day in a way that is accessible to all. 

The influence of other language on Irish in terms of the language’s systems of devising words and dealing with loans-words and the impetus behind modern terminology in Irish are explored and the principles of terminologival work are set in an international context. 

The everyday, practical work of terminology is then outlined with examples.

Fidelma Ní Ghallchobhair is a renowned terminologist and former Presdent of the Board of the European Association for Terminology.

Ár dTéarmaí Féin by Fidelma Ni Ghallchobhair may be bought here.

Leabhar nua: Téarmaíocht Ghaeilge na hAthbheochana

TÉARMAÍOCHT GHAEILGE NA hATHBHEOCHANA

Ar fáil anois!

 

Tá an t-ochtú leabhar sa tsraith monagraf Lúb ar Phár ar fáil anois. Sa saothar seo, ríomhann Conchúr Mag Eacháin scéal na téarmaíochta Gaeilge le linn na hAthbheochana go dtí 1927 nuair a chuir an Roinn Oideachais de Rialtas Shaorstát Éireann coiste téarmaíochta ar bun. Féachtar ar staid na téarmaíochta Gaeilge lena linn sin agus déantar iniúchadh ar an phlé a rinneadh faoi mhaoirseacht shaothrú na téarmaíochta maidir le coistí nó acadaimh téarmaíochta agus eile. Scrúdaítear seifteanna ceapadóireachta na téarmaíochta idir chumadóireacht agus iasacht, agus ról na teanga beo agus theanga na seanlitríochta i nuachóiriú an fhocalstóir Gaeilge. Breathnaítear ról agus stádas na Gaeilge mar theanga náisiúnta agus ar an tionchar a d’imir sé sin ar thuairimí phobal na Gaeilge i dtaobh na teanga agus na téarmaíochta féin. Tá réimse leathan de na hailt agus de na foinsí bunaidh curtha san áireamh sa saothar – rud a chuireann go mór le tuiscint an lae inniu ar mhórscéal seo na hAthbheochana.

This work gives an account of Irish-language terminology during the Revival until 1927 when the Department of Education of the Irish Free State established the terminology committee.The role and status of Irish as a national language and its influence on the views of the Irish-language community regarding the language and terminology itself are also looked at. A wide range of the original articles and sources are included in the work – which greatly contributes to the modern understanding of the Revival.

Sliocht as caibidil 2:

'"Milis an teanga an Ghaedhealg,/Guth gan chabhair choigcríche (Mac Giolla Eáin 1900: 17)" Is línte filíochta iad seo a leagtar ar Sheathrún Céitinn de ghnáth agus an file clúiteach ag moladh acmhainn na Gaeilge, cé go ndeir Cunningham (2000: 128) nach móide gur chum an Céitinneach na véarsaí seo. Ar ndóigh, tuigtear nach fíor an méid sin i gcás na Gaeilge ná i gcás teanga ar bith eile go dearfa, mar a mhaíonn Jespersen: ‘No language is ever entirely free from borrowed words, because no nation has ever been completely isolated’ (1922: 208); agus Thomason: ‘Language contact is everywhere: there is no evidence that any languages have developed in total isolation from other languages’ (2001: 8). Ag brath ar chúrsaí polaitiúla agus sóisialta agus ar theagmháil le cultúir agus le teangacha eile bhí téarmaí nua ag teacht isteach sa Ghaeilge ar dhóigheanna éagsúla.'



ISBN: 9781907494413
Praghas: €20
Ar fáil ar www.coislife.ie 

Rialacha agus uirlisí na ceirde

Aoi-bhlag Alex Hijmans

The editing process is where craft comes in: in this eighth episode of his monthly guest blog on creative writing, Alex Hijmans takes a look in the author’s toolkit.

Ní nach ionann agus an chéad dréacht, baineann rialacha leis an dara dréacht agus le gach uile dhréacht ina dhiaidh sin. Ceird is ea í an eagarthóireacht; seo sracfhéachaint isteach i mbosca uirlisí an scríbhneora.

Fear nó bean inste an scéil

An bhfuil an scéal á insint ag an duine ceart? Tá seo ar cheann de na chéad cheisteanna atá le freagairt ag an údar agus é ag dul i mbun eagarthóireachta ar scéal nua den chéad uair. Uaireanta rithfeadh sé leat, ar athléamh an chéad dréachta duit, nach é an carachtar a bhí ar intinn agat ar dtús príomhcharachtar an scéil ar chor ar bith. n mbeadh an scéal ní b'fhearr dá bhfaighimis léargas duine de na carachtair eile? Seo an t-am leis an gcinneadh sin a dhéanamh.

An pointe féachana

An cinneadh sin déanta, is gá breathnú ar cheist atá fite fuaite leis: an pointe féachana. Is féidir dul ag argóint faoi theoiricí litríochta anseo, ach go hachoimreach, is féidir scéal a insint sa chéad phearsa agus sa tríú pearsa, agus is féidir leis an tríú pearsa a bheith uilefheasach má theastaíonn uait. Is féidir scéal a insint sa dara pearsa freisin (agus tá sé déanta, i nGaeilge, ag Pádraig Ó Siadhail san úrscéal Parthas na gCleas (Cló Iar-Chonnacht, 1991)) ach níl sé pioc coitianta.

Tá a bhuntaistí agus a laincisí féin ag baint le gach ceann de na pointí féachana seo. Níl spás sa bhlag seo chun iad sin a phlé go mion, ach is féidir an méad seo a rá faoi: dá ghaire an pointe féachana d’aicsean an scéil, is ea is mine an léargas a thabharfaidh sé. Ar an gcaoi céanna, dá fhaide an pointe féachana ó aicsean an scéil, is ea is fairsinge an léargas.

An rogha déanta, caithfear cloí leis: tá botúin leis an bpointe féachana ar na cinn is tromchúisí gur féidir le scríbhneoir a dhéanamh.

Aimsir

An bhfuil an scéal á insint san aimsir cheart? Sin ceist eile a chaithfidh an t-údar a chur air féin agus é ag dul i mbun eagarthóireachta ar scéal nua den chéad uair. Go hiondúil, insítear scéalta san aimsir chaite nó san aimsir láithreach; tagann an aimsir chaite go nádúrtha don scéalaí ach tugann an aimsir láithreach beocht bhreise don scéal. Ar ndóigh, is féidir babhtáil eatarthu, ach caithfear ciall a bheith le gach athrú.

Carachtar

Ní chuireann an scríbhneoir aithne cheart ar a chuid carachtar go dtí go mbíonn sé i mbun eagarthóireachta. Is ansin a thugann sé faoi deara cén dearcadh atá ag a charachtair ar an saol – agus má dhéanann sé a jab i gceart, úsáidfidh sé an t-eolas sin i ngach gné den chur síos orthu: gníomhartha, smaointe agus caint.

Caint

Gné ar leith de cheird na heagarthóireachta an chaint idir na carachtair. Arís, níl dóthain spáis sa bhlag seo chun cur síos a dhéanamh ar an ealaín seo go mion, ach is féidir an méad seo a rá faoi: is é an dúshlán a bhíonn roimh an údar ná cuma nádúrtha a chur ar chaint a bhíonn, nach mór i gcónaí, mínádúrtha.

Uirlisí eile

Tá neart gléasanna eile i mbosca uirlisí an scríbhneora: tá am, áit, achoimre, rithim agus an rud teibí seo ar a dtugtar ‘glór’ ar chuid acu. Molaim d’éinne a bhfuil spéis dháiríre acu sa scríbhneoireacht chruthaitheach Self-Editing for Fiction Writers le Renni Browne agus Dave King (HarperResource, 1993 / 2004) a cheannacht. Más ann dá leithéid agus ‘Bíobla na heagarthóireachta’, seo é.

Is féidir le próiseas na heagarthóireachta a bheith dúshlánach go leor don té atá ag dul i ngleic leis den chéad uair, ach is fiú go mór do chuid féin a dhéanamh den cheird: nuair a bheidh na rialacha ar eolas agat, is féidir iad a bhriseadh.

Eagráin eile den aoibhlag anseo. 

Is scríbhneoir agus comhfhreagraí idirnáisiúnta é Alex. Tá roinnt saothar leis foilsithe ag Cois Life:

 Leabhar fóta-iriseoireachta, Splancanna ó shaol eile (2013)

 Bailiúchán gearrscéalta dar teideal Gonta (2012)

An t-úrscéal Aiséirí (2011)

Leabhar neamhfhicsean faoina shaol i mbruachbhaile bocht sa Bhrasaíl. Favela (2009)

Scrios agus snas

Aoi-bhlag Alex Hijmans

When editing a first draft, cut away the dead wood to make space for new growth, Alex Hijmans writes in the seventh episode of his monthly guest blog on creative writing.

Tá dóthain ama caite ag do chéad dréacht ar an gcarn múirín. Tá sos tugtha agat do mhatáin do mheabhrach. Tá sé in am dul i mbun eagarthóireachta.

Measaim go bhfuil an-chosúlacht idir an scríbhneoir atá i mbun eagarthóireachta agus dealbhadóir. Is ionann an chéad dréacht agus cloch lom, éagruthach: teastaíonn siséal géar chun fíorchruth an scéil a nochtadh. 

‘Schrijven is schrappen’, a mhaíonn nath cainte i mo theanga dhúchais, an Ísiltíris: ‘is ionann scríobh agus scriosadh amach’. Tá ciall leis sin ach go háirithe in aois seo na scáileán beaga agus na dteachtaireachtaí beachta: ní bhíonn foighid ag léitheoirí an lae inniu le scéalta atá tite i bhfeoil, mar a bhi, abair, sa Naoú hAois Déag. Ní ionann sin ar ndóigh agus a rá go gcaithfear búistéaracht a dhéanamh ar an gcéad dréacht. Tá siséal géar tábhachtach, ach tá súil ghéar níos tábhachtaí.

Céard é an cur chuige is fearr chun idirdhealú a dhéanamh idir fuíoll agus fiorscéal, idir dríodar agus draíocht? Arís, tá comhairle ag an dealbhadóir don scríbhneoir. Aimsíonn dealbhadóir cliste cruth garbh a shaothair – an ceann,  an cliabhrach, na cosa – sula ndíríonn sé ar mhionsonraí ar nós na n-ingne agus maothán na cluaise. Ar an gcaoi céanna, ní mór don scríbhneoir cinntí a dhéanamh faoi chaibidlí, faoi charachtair agus faoi scéal-línte sula dtéann sé i ngleic le habairtí aonair, le haidiachtaí agus le dobhriathra.

Ach cén chaoi a ndéantar na cinntí sin? Tá módh oibre réasúnta simplí agam féin. Sula ndéanaim rud ar bith eile, léim tríd an gcéad dréacht ó thús deireadh. Áit ar bith a mothaím nach bhfuil m’aird go hiomlán ar an scéal agus mé ag léamh, bím san airdeall: muna mbíonn spéis agam féin sa mhéad atá scríofa agam, drochsheans go mbeidh ag éinne eile. 

Agus an chéad dréacht léite ó thús deireadh agam, bainim amach nócha-naoi faoin gcéad de na sleachta nach gcuireann an scéal ar aghaidh. Go minic, is cur síos fadálach a bhíonn sna sleachta seo: mioneolas a theastaigh uaimse chun suíomh nó carachtar a chruthú i m’intinn féin ach nach dteastaíonn ón léitheoir chun an scéal a leanúint. Bíonn scéal maith cosúil le meall oighir: ní fheiceann tú ach cuid bheag bhídeach de, ach tuigeann tú go bhfuil an chuid eile ann, faoi uisce, nó i gcás scéil, idir na línte.

Is beag nach ndéanfá dearmad, de bharr na cainte seo ar fad faoi ghearradh agus scriosadh amach, gur tréimhse fháis atá san eagarthóireacht freisin. Is iomaí uair a tháinig carachtar nua nó casadh nua chugam agus mé i mbun eagarthóireachta ar scéal. Ach, ach an oiread le craobhacha nua ar chrann, caithfear seanfhás a bhaint chun fás nua a spreagadh.

Athléamh agus athscríobh, scrios agus snas: próiseas casta atá san eagarthóireacht gur gá am agus dua a chaitheamh leis. Eisceachtaí fágtha as an áireamh, is iomaí babhta eagarthóireachta a theastaíonn ó scéal lena thabhairt chun foirfeachta. De réir a chéile, athraíonn an fócas: go hiondúil, breathnaím ar an scéal ina iomláine ar dtús, ar gach sliocht faoi seach ina dhiaidh sin agus ina dhiaidh sin arís ar abairtí agus ar fhocail aonair. Nuair nach n-athraíonn a dhath le linn bhabhta eagarthóireachta ach an phoncaíocht, bíonn a fhios agam go bhfuil an scéal tugtha chomh fada agam agus gur féidir liom é a thabhairt sula mbreathnaíonn an dara duine air.

Ní nach ionann agus an draíocht a bhaineann le scríobh an chéad dréachta, is scil í an eagarthóireacht gur féidir a fhoghlaim agus a fhorbairt. An mhí seo chugainn, breathnóimid ar ghnéithe éagsúla na ceirde seo.

Eagráin eile den aoibhlag anseo. 

Is scríbhneoir agus comhfhreagraí idirnáisiúnta é Alex. Tá roinnt saothar leis foilsithe ag Cois Life:

 Leabhar fóta-iriseoireachta, Splancanna ó shaol eile (2013)

 Bailiúchán gearrscéalta dar teideal Gonta (2012)

An t-úrscéal Aiséirí (2011)

Leabhar neamhfhicsean faoina shaol i mbruachbhaile bocht sa Bhrasaíl. Favela (2009)